Praktijkverhalen
Caroline Tensen en Els Leijs over De Reis Van Je Genen: ‘DNA liegt niet, DNA liegt nooit’
Bron: Metronieuws
https://www.metronieuws.nl/televisie/2021/12/caroline-tensen-els-leijs-de-reis-van-je-genen-dna/
De nieuwste DNA-technieken brengen steeds meer familieleden bij elkaar. Het is bijna niet voor te stellen hoe ontbrekende puzzelstukjes nu vindbaar zijn, waar zij dat niet lang geleden niet waren. In De Reis Van Je Genen gaan we dat vanaf vandaag op RTL 4 zien. Metro sprak erover met Caroline Tensen en Els Leijs.
Familieleden bij elkaar brengen via DNA? Dat kennen we toch van DNA Onbekend van AVROTROS, zou je zeggen? Jazeker, vindt Caroline Tensen, die dat programma tussen 2016 en 2018 zelf presenteerde. Maar: „In De Reis Van Je Genen kan ik inmiddels zóveel meer.” Hoeveel meer en hoe dat in zijn werk gaat, vertelt familiedetective Els Leijs. Zij werkte voor alle vier afleveringen met Caroline Tensen samen. En, beloven ze: „Waar anderen stoppen, gaan wij door.”
Deuren open in De Reis Van Je Genen
Metro spreekt de twee tv-maaksters via een beeldscherm, maar het is toch gezellig. Caroline Tensen en Els Leijs zitten namelijk ‘gezusterlijk’ naast elkaar in de sfeervolle keuken van de bekende presentatrice. Dit om te praten over al die mensen – het zijn er nogal wat – die leven zonder te weten waar zij vandaan komen. In De Reis Van Je Genen merken de twee dat vele deuren opengaan door steeds weer nieuwere technieken en enorme uitbreiding van databanken. Tensen en Leijs gaan in het programma aan de slag met slechts subtiele aanknopingspunten. Denk aan ‘kelner, atletisch gebouwd, blauwe ogen’. Of: ‘John, Amerikaanse militair, ooit gelegerd in Soesterberg’.
Metro zag alvast de aflevering van De Reis Van Je Genen van vanavond. Daarin helpt het duo onder meer Tanja (46), die na haar geboorte meteen is afgestaan. Ooit kreeg ze een bericht dat haar moeder was gevonden, maar dat bleek een vergissing. Een nog pijnlijke vergissing natuurlijk, Tanja’s wereld stortte in. Kort na het bericht overleed ook nog eens haar man, die slechts zes dagen eerder hoorde dat hij ziek was. Nu pas kon zij een nieuwe zoektocht opbrengen. Wetende ook dat er met DNA steeds weer meer mogelijk is. En haar profiel met 40 miljoen andere profielen vergeleken kan worden. Tanja’s moeder is Duits, maar leefde bij de geboorte in Amsterdam. Een groot probleem: zij heeft bij het afstaan van haar dochter een valse naam achtergelaten.
Caroline Tensen 35 jaar op de televisie
De Reis Van Je Genen komt voor Caroline Tensen op het moment dat zij precies 35 (!) jaar op tv is. In 1986 startte zij als omroepster bij Veronica, nu brengt zij – hopelijk zo veel mogelijk – familieleden die elkaar nooit eerder hebben gezien bij elkaar. „35… Is dat zo? Daar had ik zelf nog helemaal niet bij stilgestaan. Je brengt me nieuws.” Els Leijs heeft ook bijna haar jubileum. „Volgend jaar breng ik 30 jaar biologische familieleden bij elkaar. Maar dat doe ik pas sinds een jaar of zeven met DNA, trouwens.”
Door de coronamaatregelen spreken we elkaar dus door een schermpje, maar het programma opnemen ging nog prima. Caroline: „Sterker nog, we konden zelfs naar het buitenland. Het is allemaal gelukt.” Voor De Reis Van Je Genen kende het nieuwe tv-duo elkaar nog niet. Caroline: „Eigenlijk vond Els dat van haar werk met DNA een programma gemaakt moest worden. Op haar kantoor kan zij al die resultaten aan bijna niemand laten zien. Zelf had ik natuurlijk DNA Onbekend moeten achterlaten. RTL belde of ik De Reis Van Je Genen wilde maken. Op dat moment wist ik nog niet eens dat DNA-technieken tegenwoordig al zoveel verder gaan. Dat we met bijna niks iemand kunnen vinden. Nou, dat wilde ik héél graag, natuurlijk. Ik houd van programma’s waar ik me in vast kan bijten. En waarmee je mooie dingen voor mensen kunt doen. Vanaf dag één ging het tussen Els en mij helemaal goed.”
Els Leijs werkt alleen nog maar met DNA
Dat er met DNA zoveel mogelijk is, veranderde het werk voor Els Leijs dus totaal. Ze legt uit: „Vroeger werkte ik eigenlijk alleen maar voor mensen die iets wisten. Dat wisten dat hun vader Johan heette en vroeger een collega van hun moeder was, bijvoorbeeld. Dan ging ik proberen uit te zoeken of ik Johan kon vinden. Soms was dat frustrerend. Mensen die niks wisten, die kon ik niet helpen. Toen er meer mensen in de DNA-databanken kwamen, ben ik mijn cliënten daar ook in gaan zetten. Ik zag dat ik er steeds meer aan had. Inmiddels ben ik om. Ik werk alleen nog maar aan zoektochten op basis van DNA. En dus nu ook voor mensen die niets weten, of vaag iets weten. Want weet je? DNA liegt niet. DNA liegt nooit.”
„Meer dan duizend aanmeldingen hebben we binnengekregen”, gaat Caroline door. „De oproep hebben we binnen no-time offline moeten halen. Kun je nagaan hoe het leeft. 75 mensen hebben we uitgenodigd voor een kick off-dag. Van allemaal – niet om uit te zenden – hebben we met een camera erbij DNA afgenomen. En we hebben meteen gevraagd wat men zoekt en waarom het nog niet is gelukt. Vervolgens is Els aan de slag gegaan. Is er een hoge of lage match, dan gaat zij met het speurwerk beginnen. Halverwege stap ik in. Om op pad te gaan zoals bij Tanja naar Duitsland, of om ook de telefoon te pakken en rond te bellen. Bij Tanja kregen we uiteindelijk een prachtig verhaal. Je hebt al snel het oordeel van ‘je geeft je kind toch niet weg?’. Maar deze moeder zag 46 jaar geleden echt geen andere uitweg. En heeft het missen van haar kind al die tijd weggestopt. Haar dochter was bovendien niet rancuneus. Ze wilde alleen maar weten wat er was gebeurd, zonder met modder te gooien. Heel mooi.”
Els Leijs kan inmiddels zoeken in 40 miljoen DNA-profielen. „Ergens in die profielen moet wel familie of verre familie van je zitten.” Hoe voelt zij zich als ze iets vindt? Els: „Als ik een match heb, kijk ik meteen hoe hoog en hoe oud die match is en of er een stamboom is. Dat zijn allemaal aspecten waardoor ik meer of minder blij ben. Als ik een goede match met een stukje stamboom heb, weet ik dat ik heel goed met de zoektocht verder kan. Dan weet ik: dit kan kort of lang duren, maar ik gá die vader vinden. Maar soms heb je ook tegenslagen hoor. Dan heb ik een match, maar is diegene geadopteerd bijvoorbeeld. Dan heb ik er niets aan.”
Als je Caroline Tensen vraagt wat zij meer kan doen, dan in haar tijd bij DNA Onbekend, dan is zij stellig: „Alles, werkelijk alles. Met niks kunnen we iemand vinden. Bij DNA Onbekend waren Piet of Klaas iemands vader of ze waren het niet. En dan konden we verder niets doen. Daarmee houdt de vergelijking met De Reis Van Je Genen ook meteen op. Weet iemand dat hij of zij een knappe vader had in een cabrio, maar verder niets doordat het een one night stand was, dan kunnen we iemand toch vinden. Dat is een groot verschil en komt puur door de ontwikkelingen. Dat al die miljoenen mensen vrijwillig in de DNA-databanken zitten, daar kunnen wij gewoon mee aan de slag. Dat was er tien jaar geleden niet.”
De Reis Van Je Genen zie je elke dinsdag om 20.30 uur op RTL 4. Terugkijken kan ook via RTLXL.
Deze donordetective spoort biologische ouders op: ‘Ik sta altijd aan de kant van het kind’
Bron: Pointer KRO NRCV
https://pointer.kro-ncrv.nl/donordetective-dna-biologische-vader-donorkind-myheritage
Tienduizenden kinderen in Nederland zijn niet van hun wettelijke vader. Maar van wie dan wel? Familie-detectives proberen dat op te lossen, vaak met succes.
Het was een schok voor Ester de Lau. “Op mijn 28e hoorde ik dat ik donorkind ben”, vertelt ze, we spreken haar voor ons onderzoek over donorkinderen. Haar ouders hadden zaad gebruikt van een onbekende man en zeiden daarover niets, want dat is wat klinieken toen adviseerden aan onvruchtbare stellen. Zwijgen is beter voor iedereen.
Maar iemand in haar omgeving kwam het wél te weten. “Die dreigde het mij te vertellen en toen hebben mijn ouder het maar gezegd,” zegt ze nu over die bewuste dag, zo’n 20 jaar geleden. Ze ging op zoek en ontdekte uiteindelijk haar biologische vader. Die bleek overleden en Ester wachtte nog een schok: hij had een erfelijke aandoening in de aanmaak van bindweefsel. Al zijn kinderen lopen kans op dezelfde ziekte
Vadervinder
Zoals Ester zijn velen in het land. Zeker 40.000 kinderen zijn geboren met donorzaad waar soms vrijwel niets over bekend is, schat Fiom, de stichting voor afstammingsvragen. En daar komen in de praktijk ook buitenechtelijke kinderen en foutjes in vruchtbaarheidsklinieken bovenop. De meeste mensen met een andere vader wéten waarschijnlijk niet dat hun pa niet hun pa is. Behalve een gevoel dat er iets niet pluis is.
Speciaal voor die Nederlanders is De Lau nu vadervinder, zoals ze het zelf beschrijft. Met DNA-testen, familiegegevens en de zoekkracht van collega’s van stichting Donorkind lukte het al voor zo’n 175 kinderen hun biologische vader te vinden. “Soms gaat dat in een dag, met een andere ben ik al drie jaar bezig”, vertelt zij.
Eenmaal gevonden besluiten de kinderen zelf of hun biologische vader aanspreken. “Ze kunnen kiezen hoe. Laatst stuurde een kind een Facebook-berichtje om te vragen of iemand inderdaad de vader was. Wij schrokken daarvan, maar het werkte. “Dat klopt”, stuurde de vader een half uurtje later terug.”
DNA-test op afstand
Die anonieme vaders zijn nu opvallend snel te vinden dankzij de ongekende opkomst van internationale DNA-databanken. Op websites als Myheritage en Ancestry kan iedereen voor soms maar een paar tientjes z’n afkomst uitzoeken. Stuur wat wangslijm op in een enveloppe, wacht enkele weken en je krijg je voorgeschiedenis in kaart. Bijvoorbeeld of je verre familie hebt in Afrika of Scandinavië.
Zo kan je zelfs ontdekken of je moeder een affaire heeft gehad, want elke tester komt in een DNA-databank. Stel dat een verre bloedverwant ook een test heeft gedaan, dan springt vanzelf een match in beeld, bijvoorbeeld dat je met een onbekend persoon een voorouder deelt. Zo ontdekken kinderen dat ze een andere vader hebben of zien donorkinderen dat ze tientallen half-broertjes en zusjes hebben.
“Het is een puzzel, ik kan er tot diep in de nacht mee bezig zijn”, zegt Els Leijs. Zij is al jaren familie-detective en spendeert veel tijd aan het helpen van donorkinderen die hun afkomst niet kennen. Ook zij gebruikt de DNA-testen, al geven die geven niet altijd meteen prijs. Dus puzzelt ze daarna ook lang om een stamboom op te stellen, en zo alsnog de vader te vinden.
Inmiddels heeft ze 400 geteste personen in beheer en ongeveer 100 hiervan wachten nog op een goede DNA-match voordat de zoektocht echt kan beginnen. “Bij iemand van 80 jaar vind ik sneller de vader dan iemand van 20”, vertelt ze. Voor mensen ouder dan 100 jaar gaat het landelijke archief open (zoals CBG) en dan vallen er soms ook stukken op hun plek. “Ik had een man die kinderen in allemaal verschillende plaatsen had gekregen. Toen bleek dat het een schipper was.”
Kinderen
Naar schatting zou zelfs iedereen vindbaar zijn als 2 procent van de wereldbevolking zich inschrijft in een DNA-databank. Elke tester geeft namelijk ook informatie over familieleden, dus 160 miljoen registraties is nu genoeg. Zeg maar alle inwoners van Duitsland, Frankrijk en Nederland bij elkaar. En dat punt komt er langzaam aan; Ancystree zegt nu al 22 miljoen registraties te hebben.
Al werkt de praktijk net anders. “Turkse vaders kan ik steeds vaker vinden”, zegt Leijs. “Maar Marokaanse vaders niet, het is in Marokko veel minder gebruikelijk dat je jezelf inschrijft bij een DNA-databank en dus komen die matches er niet.” Ze heeft daarom vooral beet als een van de familieleden in het verleden naar VS of Canada is geëmigreerd. Juist daar hebben veel mensen al DNA-testen gedaan en zijn dus vindbaar.
Veel donorkinderen komen daardoor nu al achter de waarheid. Terecht, zegt Leijs, want juist die kinderen waren altijd achtergesteld. “Het was toen een afspraak tussen donor, ouders en de arts. Zij kozen voor donorzaad en niemand zou het weten. Maar het kind had nooit een keus. Ik sta altijd aan de kant van het kind.”
Dit is de familiedetective van Nederland
Bron: Artikel EW Magazine
https://www.ewmagazine.nl/nederland/achtergrond/2023/06/familiedetective-van-nederland-50946w/
Dankzij DNA-matches met veelal verre verwanten kan onderzoeker Els Leijs kinderen vroeg of laat vertellen wie hun vader is of was. De speld in de hooiberg blijkt vindbaar.
Het speuren met behulp van DNA-profielen die zijn opgenomen in private genealogische databanken is als het oplossen van een ingewikkelde levenspuzzel. Jarenlang zochten kinderen vergeefs naar hun biologische vader, maar dankzij een DNA-match met al dan niet verre familieleden in een database als MyHeritage of AncestryDNA zijn ze plotseling warm. Genetische genealogie is modern spoorzoeken met de computer als onmisbaar hulpmiddel en DNA-matches als hard bewijs.
Ook in Nederland wordt deze methode sinds 2016 toegepast. Vanwege haar ruime ervaring met wereldwijde complexe zoekacties geldt Els Leijs (70) als ‘dé familiedetective van Nederland’. Op tafel in het kantoor van Leijs & Partners in Bussum een computerscherm en voor de bezoekers een ‘familiekaart’ met een schema van de DNA-overeenkomsten van jezelf met doorgaans verre verwanten (zie ‘Familiekaart’ hierboven). Zelfs met de kaart op de kop weet Leijs precies wat een bepaalde DNA-match onthult: ‘Dat is een achterachterneef.’
Leijs begon als speurneus bij Spoorloos, sinds 1998 zelfstandig
Na een aantal jaren in de automatisering begon Leijs in 1992 als ‘ouderwetse speurneus’ bij het televisieprogramma Spoorloos. Sinds 1998 werkt ze voor zichzelf. In de loop der jaren heeft ze honderden familieraadsels opgelost en wist ze kinderen hun vader ‘terug te geven’.
Haar klantenbestand varieert van kinderen van een moeder die ongewenst zwanger raakte en niet weet wie de vader was, tot kinderen die twijfelen of hun vader wel echt hun vader is. Aparte categorie zijn de zeker 40.000 donorkinderen voor wie de naam van de vader vroeger bewust is verzwegen. En dan zijn er nog de bevrijdingskinderen voor wie Leijs zich vol overtuiging inspant.
Natuurlijk heeft ze ook haar eigen familiestamboom vergeleken met de DNA-stamboom. ‘Mijn vader was al twintig jaar bezig. Maar met een gewone stamboom weet je nooit of opa wel echt een kind had of dat oma het met de bakker deed, omdat ze het zo sneu voor opa vond dat hij geen kinderen kon krijgen.’
In strafzaken wordt DNA al langer gebruikt: sinds 1997 beschikt het Nederlands Forensisch Instituut (NFI) over de DNA-databank voor strafzaken. Wekelijks koppelt die automatisch sporen van plaatsen delict aan personen van wie het DNA-profiel in deze databank is opgenomen. Daarbij gaat het om verdachten en veroordeelden van zware misdrijven. Als die zoektocht niets oplevert, kan het DNA van verwanten de speurders in de witte jassen alsnog op het juiste spoor zetten. Dankzij vrijwillig grootschalig verwantschapsonderzoek waarbij aan duizenden mannen uit de nabije omgeving van de plaats delict werd gevraagd hun DNA af te staan, konden sinds 2012 onder meer de cold cases van Marianne Vaatstra en Nicky Verstappen worden opgelost.
https://www.ewmagazine.nl/nederland/achtergrond/2023/06/familiedetective-van-nederland-50946w/
Test ook iemand aan moederskant
Als je door middel van autosomaal DNA gaat zoeken, dan vind je een lijst met verwanten. Deze mensen zijn sowieso allemaal familie van je, dat is al een heel raar idee voor sommigen. Maar hoe kun je nu weten of de verwantschap van moederskant of van vaderskant is?
Laat ook je moeder testen (als dat kan) of anders een van je broers/zussen met dezelfde moeder, een broer of zus van je moeder (oom of tante) of zelfs een neef of nicht. Oma of opa van moederskant is ook prima!
Je kunt namelijk een overzicht krijgen van je gezamenlijke DNA verwanten. Dus een lijst met gezamenlijke verwanten tussen jou en je moeder, dat is geen familie van vaderskant. Nu hoef je die gezamenlijke verwanten met je moeder alleen maar door te strepen en dan heb je een lijstje met verwanten via vaderskant.
(Let op: bij verdere familierelaties hoeft dat niet op te gaan, omdat DNA kan “verwateren” (door recombinatie) en een achter-achterkleinkind van een zus van je betovergrootmoeder tussen 0 en 1,52% DNA met je gemeen kan hebben. Iemand kan 0% DNA met je overeenkomen, maar wel in de stamboom thuishoren aan moederskant.)
Joyce
Vorig jaar kreeg ik opeens een brief van een nichtje, die mij via via had opgespoord. Een dochter van een broer van mijn vader… Terwijl ik niet eens wist dat mijn vader nog broers of zusters had! Ik heb mijn vader nooit gekend, hij ging weg toen ik nog een baby was. Mijn vader bleek het zwarte schaap van de familie en na de scheiding van mijn moeder is hij in Duitsland gaan wonen. Ze zien hem nooit. Ik ben het weekend na de brief meteen naar mijn nichtje toegegaan en zij heeft me over de familie verteld en me foto’s laten zien. Het is een hele grote familie, met ooms en tantes, neven en nichten en zelfs mijn oma leeft nog! Voor de zekerheid hebben we een DNA test gedaan. Ik ben zo blij dat ze mij hebben gezocht, dit jaar zit ik met kerst aan een echt familiediner!
